- Οι Συλλογές

  - Φίλοι Μουσείου

  -Ψηφιακή Συλλογή

  -Έκθεμα Μήνα

-Πωλητήριο

ΕΚΘΕΜΑ ΜΗΝΑ

2013   2012     2011    2010     2009

Έκθεμα του Μήνα.
Μικρές Ιστορίες βγαλμένες απ’ το Μουσείο
 

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ  ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ  ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ  ΜΑΙΟΣ  ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ  ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

ΕΚΘΕΜΑ ΜΗΝΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2013
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΤΟΙΧΑΡΜΑΡΟΥ ΜΕ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΓΓΕΛΩΝ


«Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία», έψαλλε η αναρίθμητη στρατιά αγγέλων κατά τη γέννηση του Θείου βρέφους, δίνοντας την υπόσχεση στους Χριστιανούς ότι το Θείο Βρέφος θα έφερνε την ειρήνη στη ψυχή του ανθρώπου. Με την ευκαιρία, λοιπόν, της εορτής των Χριστουγέννων και θέλοντας να εξάρουμε τη σημασία της υμνολογίας των Αγγέλων, η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών έχει επιλέξει να παρουσιάσει, ως έκθεμα του μηνός Δεκεμβρίου, τη λεπτομέρεια ξυλόγλυπτου «τοιχάρμαρου» (ερμαράκι γωνιάς), με παράσταση αγγέλων, το οποίο χρονολογείται στον 19ον αι. (Α.Μ. 27, διαστάσεις 109 x 61 εκ.), και προέρχεται από την κατεχόμενη Ακανθού.

Οι ανάγλυφοι άγγελοι διακοσμούν το άνω μέρος των θυρόφυλλων τοιχάρμαρου, το οποίο ανήκει στη μόνιμη συλλογή του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου. Το ερμαράκι πλαισιώνεται με φυτικό διάκοσμο και τα δίφυλλα ξυλόγλυπτα θυρόφυλλά του, στην ένωσή τους (αλλιώς «τουράς») φέρουν γραπτή διακόσμηση. Στο κάτω μέρος των θυρόφυλλων εντυπωσιάζουν οι λαϊκότροποι λέοντες, ενώ το υπόλοιπο μέρος καλύπτει ανάγλυφη γλάστρα με λουλούδια, που καταλήγουν στους άγγελους. Τα σκαλιστά μέρη επιζωγραφίστηκαν με λαδομπογιά κόκκινη, κίτρινη, πράσινη και μπλε. Αποτελεί σημαντικό δείγμα της λαϊκής μας τέχνης, μιας και είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της χρωματιστής ξυλογλυπτικής από την Ακανθού.

Το εσωτερικό του τοιχάρμαρου αποτελείται από το ξύλινο σκελέτωμα και τα ράφια. Η ράχη του είναι ο ίδιος ο γωνιακός τοίχος, στον οποίο προσαρμόζεται το τοιχάρμαρο, για εξοικονόμηση ξύλου. Στα τοιχάρμαρα φυλάγονταν τα σκεύη κουζίνας και τα τρόφιμα.

Ο ξεχωριστός συνδυασμός ξυλογλυπτικής και χρωματιστής διακόσμησης, που συναντάται στο έκθεμά μας, άρχισε να ανθεί και να ακμάζει στο κεφαλοχώρι της Ακανθού στα μέσα του 19ου αιώνα. Η τέχνη αυτή, που σύμφωνα με τους ντόπιους επηρεάστηκε από Ελλαδίτη ξυλογλύπτη, ο οποίος είχε εγκατασταθεί στην περιοχή, αποτυπώνεται πάνω σε έπιπλα του αγροτικού σπιτιού, όπως κασέλες, τοιχάρμαρα, ράφια, σουβάτζες και πιο σπάνια σε καρέκλες. Τα ιδιότυπα, με έντονο λαϊκό χρώμα, ξυλόγλυπτα της Ακανθού εξαπλώθηκαν με γοργούς ρυθμούς και επηρέασαν τη γύρω περιοχή, τα χωριά ανατολικά προς τη χερσόνησο της Καρπασίας και νότια προς την πεδιάδα της Μεσαορίας.


Το σχέδιο στα ξυλόγλυπτα τύπου Ακανθούς είναι ανάγλυφο συνήθως πιο χαμηλό από εκείνο της Λαπήθου. Τα θέματα που τα κοσμούν καλύπτουν ένα ευρύτερο φάσμα. Τα κυριότερα είναι άγγελοι, σταυροί, πουλιά, αντιμέτωπα λιοντάρια που πλαισιώνουν δέντρα, δράκοι, ψάρια, άγκυρες, σχηματοποιημένα κυπαρίσσια, ρόδακες και άλλα φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα σε παράλληλες οριζόντιες ταινίες, όλα σε τυποποιημένη μορφή με αδρά και καθαρά περιγράμματα. Όπως φαίνεται αρκετά θέματα (άγγελοι, σταυροί, δράκοι) αντλούνται από το θεματολόγιο των ξυλόγλυπτων τέμπλων. Η επίδραση της εκκλησιαστικής τέχνης και ο θρησκευτικός χαρακτήρας κάποιων μοτίβων είναι ολοφάνερος. Τα σκαλιστά σχέδια, όπως και στη συγκεκριμένη περίπτωση του εκθέματος, βάφονται με λαμπερά χρώματα από λαδομπογιά σε κόκκινο, κίτρινο, πορτοκαλί, πράσινο και θαλασσί τόνο, ενώ το φόντο μένει στο φυσικό χρώμα του ξύλου ή σε ορισμένες περιπτώσεις φέρει χαρακτή επαναλαμβανόμενη διακόσμηση.

Οι άγγελοι, που διακοσμούν το έκθεμά μας, είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα θέματα στην εκκλησιαστική τέχνη, λαμβάνοντας υπόψη και τον προστατευτικό τους ρόλο. Το κάτω μέρος του τοιχάρμαρου, όπως έχει αναφερθεί, κοσμούν λέοντες, που είναι στραμμένοι κατά μέτωπο με ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά, τονίζοντας τον αποτροπαϊκό χαρακτήρα της παράστασης. Είναι χαρακτηριστικό, λοιπόν, ότι σε ένα έπιπλο της παραδοσιακής κατοικίας παρατηρήθηκε συσσώρευση παραδοσιακών συμβολικών και εικονιστικών στοιχείων, που ενωμένα σε κοινή συνισταμένη φανερώνουν την επιθυμία για προστασία της με τη θεϊκή παρουσία και την ταυτόχρονη αποτροπή του κακού.

Η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών διαθέτει μια μεγάλη συλλογή έγχρωμης ξυλογλυπτικής, γνωστή ως τύπου Ακανθούς όπως σουβάντζες, τοιχάρμαρα, κασέλες, η οποία εκτίθεται μόνιμα, όπως και το έκθεμά μας στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου, τηλ. 22 432578, www.cypriotstudies.org.

Επιμέλεια κειμένου: Kωνσταντίνα Χατζηβασίλη, Μέλος της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών

Βιβλιογραφία:
Δημητρίου, Μ. 2002. Θησαυροί του Εθνογραφικού Μουσέιου Κύπρου. Λευκωσία: Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών.
Παπαδημητρίου Ε. 1992. Εθνογραφικά Καρπασίας, Λευκωσία: Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών.
Παπαδημητρίου Ε. 2003. Η τέχνη του ξύλου στην Κύπρο. Λευκωσία: Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού – Πολιτιστικές Υπηρεσίες.
Παπαδημητρίου, Ε. 1996. Η λαϊκή τέχνη της Κύπρου. Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου- Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών, Λευκωσία: Πολιτιστικό Κέντρο Λαϊκής Τράπεζας.
Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου Ε. 2006. “Γύψινες αρσέρες και σουβάντζες στην παραδοσιακή κατοικία της Κύπρου. Διακοσμητικά θέματα, συμβολισμοί και επιδράσεις”, Πρακτικά του Συνεδρίου Λαϊκή Τέχνη: Νέα Ευρήματα – Νέες Ερμηνείες, Αθήνα, 2-5 Νοεμβρίου 2006.
Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου Ε. 2006. Η Εθνογραφική Συλλογή του Ομίλου Λαϊκής, Λευκωσία: Πολιτιστικό Κέντρο Ομίλου Λαϊκής.
Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου Ε. 2011. “Ξυλόγλυπτος, λιθόγλυπτος και ζωγραφικός διάκοσμος στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Κύπρου”, Πρακτικά του Συνεδρίου “Λαϊκός Πολιτισμός Κρήτης και Κύπρου”, Χανιά, Κρήτη, 21-24 Ιουλίου 2011, Εταιρεία Κρητικών Σπουδών, Ίδρυμα Ε. Καψωμένου, Πολιτιστικές Υπηρεσίες Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, Κύπρος.
Rizopoulou-Egoumenidou –Seretis. 2000. «Folk Art Stone Carving in Traditional Houses in the Village Of Mitsero», Report of the Department of Antiquities, Cyprus, 407-431.

 

Έκθεμα μήνα (Νοέμβριος)

Η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών επέλεξε να παρουσιάσει ως έκθεμα του μηνός την τοιχογραφία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, που κοσμεί το μέτωπο του τόξου του μεσαιωνικού μοναστηριού, στο οποίο σήμερα βρίσκεται το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης. Πρόκειται για την μοναδική σωζόμενη τοιχογραφία της Βενετοκρατίας (1489-1571) στη Λευκωσία, η οποία χρονολογείται στο πρώτο τέταρτο του 16ου αιώνα. Υπολείμματα τοιχογραφιών διατηρούνται και στον παράπλευρο χώρο, που στεγάζεται με σταυροθόλιο. Πρόκειται για διακοσμητικά μοτίβα από κύκλους, που εγγράφουν ανθέμια και βρίσκονται στο περιθύρωμα της δυτικής θύρας. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος συσχετίζεται με ανάλογα μοτίβα στη Μονή της Παναγίας Ασπροφορούσας στο Μπέλλαπαϊς και στο ναό του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων στην Αμμόχωστο και είναι πολύ πιθανόν ο χώρος αυτός να ήταν κατάγραφος. Η παράσταση του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στον καμαροσκεπή προθάλαμο είναι καλύτερα διατηρημένη από τις προηγούμενες, παρά τις απολεπίσεις και τις πτώσεις της ζωγραφικής επιφάνειας λόγω της μικτής τεχνικής, που έχει χρησιμοποιηθεί και τις εκκρούσεις ιδιαίτερα στο άνω τμήμα της παράστασης λόγω της πρόθεσης για αντικατάσταση της τοιχογραφίας με καινούργια παράσταση. Από τη φθορά καταστράφηκαν σε μεγάλο βαθμό τα πρόσωπα των εικονιζομένων μορφών, καθώς επίσης μεγάλο τμήμα της επιγραφής. Ο γλυπτός διάκοσμος του τόξου, δίπλα από την τοιχογραφία έχει ζωγραφισθεί με κεραμιδί χρώμα, όπως έγινε και στην περίπτωση του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων στην Αμμόχωστο, μετά την επιδιόρθωση και τοιχογράφησή του. Η αισθητική αποκατάσταση, που έγινε το καλοκαίρι του 2012 κατά τη διάρκεια της συντήρησης χάρη στην ευγενική χορηγία του Ιδρύματος Φώτου Φωτιάδη, της Ιεράς Αρχιεπισκοπής και του Τμήματος Αρχαιοτήτων, επιτρέπει σήμερα στους επισκέπτες να θαυμάσουν με μεγαλύτερη ευκρίνεια την όλη σύνθεση.
Η παράσταση διαδραματίζεται σύμφωνα με την καθιερωμένη εικονογραφία του Ευαγγελισμού έξω από την οικία της Θεοτόκου σύμφωνα την ευαγγελική περικοπή (Κατά Λουκάν α΄, κστ΄). Η Θεοτόκος εικονίζεται στη δεξιά πλευρά της παράστασης σε ξυλόγλυπτο θρόνο χωρίς ερεισίνωτο, ακουμπώντας τα πόδια της σε κλιμακωτό ορθογώνιο υποπόδιο δύο βαθμίδων σε πράσινο έδαφος να κοιτάζει έκπληκτη τον αρχάγγελο Γαβριήλ, ο οποίος έρχεται από την αριστερή πλευρά της παράστασης με μεγάλο διασκελισμό. Η όλη εικονογραφία του Ευαγγελισμού παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τον Οίκο Α στο λεγόμενο Λατινικό Παρεκκλήσιο της Μονής του Αγίου Ιωάννου Λαμπαδιστού στον Καλοπαναγιώτη,, τόσο ως προς τη στάση της Θεοτόκου, όσο και ως προς τη στάση του Αρχαγγέλου. Η παράσταση ακολουθεί τα κύρια χαρακτηριστικά της κυπροαναγεννησιακής τεχνοτροπίας του α΄ τετάρτου του 16ου αιώνα, τα οποία είναι εμφανή ιδίως στα πρόσωπα των απεικονιζόμενων μορφών. Η χρήση της γρήγορης πινελιάς για την απόδοση των ξυλόγλυπτων Μουσών στις γωνίες του θρόνου της Θεοτόκου θυμίζει την τεχνοτροπία του καλλιτέχνη του «Λατινικού Παρεκκλησίου» στον Καλοπαναγιώτη.
Συμπερασματικά, οι διασωθείσες τοιχογραφίες στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών είναι ιδιαίτερα σημαντικές και μοναδικές, γιατί καταδεικνύουν ότι η Λευκωσία την περίοδο της Βενετοκρατίας ήταν το κέντρο των καλλιτεχνικών εξελίξεων στο νησί και αντανακλούσε προς την περιφέρεια τις νέες τάσεις στην τέχνη.

Δρ. Ιωάννης Α. Ηλιάδης, Αντιπρόεδρος Διοικητικού Συμβουλίου Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών

 

Έκθεμα μήνα Οκτωβρίου

Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών επέλεξε να παρουσιάσει ως έκθεμα του μήνα την ελαιογραφία «Ο Γάμος» του λαϊκού ζωγράφου Μιχαήλ Κάσ̌αλου. Φέρει μία από τις υπογραφές του καλλιτέχνη, «Μιχαήλ Κκάσιαλος». Η ελαιογραφία (127x59εκ.) ανήκει στις συλλογές του Μουσείου από το 1963, χρονολογία κατά την οποία αγοράσθηκε ο πίνακας.
Ο Μιχαήλ Κάσ̌αλος καταγόταν από την Άσκεια («Άσσια»), κατεχόμενο χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου και γεννήθηκε το 1885. Σε πολύ νεαρή ηλικία έμαθε την τέχνη του τσαγκάρη. Ασχολείτο επίσης με τη γλυπτική και την αγιογραφία. Ξεκίνησε να ζωγραφίζει σε ηλικία 75 ετών. Αν και αυτοδίδακτος δημιούργησε πολλά και σημαντικά έργα, τα οποία αντανακλούν τα έθιμα, τα ήθη, τις αντιλήψεις και τις ασχολίες της εποχής.
Ένα από τα σπουδαιότερα έργα του είναι ο πίνακας «Ο Γάμος», από τον οποίο αντλούμε πολλά στοιχεία για τα έθιμα του παραδοσιακού γάμου. Ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά της τέχνης του είναι η «φωτογραφική ακινησία», χαρακτηριστικό, το οποίο συναντούμε και στον εν λόγω πίνακα. Ο ζωγράφος τοποθέτησε στο έργο του διαφορετικές σκηνές, με πρωταγωνιστές το ανδρόγυνο, οι οποίες ακολουθούν η μια την άλλη σε μια αλληλουχία, όπως γινόταν και στην πραγματικότητα.
Συγκεκριμένα, στην κεντρική σκηνή παρουσιάζεται το ανδρόγυνο, μετά την τέλεση του γάμου να εξέρχεται από την εκκλησία, κρατώντας ο ένας τον άλλο και ακολουθώντας τον ιερέα, ο οποίος κρατεί τα στέφανα του γάμου. Το νεαρό ζευγάρι ακολουθούν οι χωριανοί-καλεσμένοι και οι οργανοπαίκτες (ο βιολάρης και ο λαουτάρης). Στο βάθος δεξιά παρουσιάζονται ανδρικές μορφές να κρατούν τα εξαπτέρυγα. Η σκηνή αυτή μάς παραπέμπει στο μυστήριο του γάμου και συγκεκριμένα στο «χορό του Ησαΐα». Στο κέντρο του πίνακα απεικονίζεται η καρατόμηση ενός κόκορα. Σε κάποια χωριά της Κύπρου υπήρχε το έθιμο να σφάζουν ένα κόκορα μετά το γάμο για εξορκισμό του κακού, για καλοτυχία αλλά και για να έχει γερά θεμέλια ο γάμος. Επίσης, η εικόνα του κόκορα μάς μεταφέρει συνειρμικά και στο γαμήλιο γλέντι, στο οποίο συμμετείχαν όλοι οι χωριανοί, προσφέροντας τρόφιμα και πουλερικά.
Παρατηρώντας τον πίνακα στα δεξιά μπορούμε να εντοπίσουμε δύο άλλα έθιμα. Στη μια σκηνή παρουσιάζεται η νύφη να τοποθετεί το δάκτυλό της μέσα σε ένα βαζάκι μέλι και να φιλά το χέρι της πεθεράς της. Το έθιμο αυτό υποδηλώνει το σεβασμό, που έπρεπε να έχει το νεαρό κορίτσι προς την πεθερά της, αλλά και τη γλυκιά ζωή, που θα ευχόταν να έχει στο εξής. Σε αρκετά χωριά της Κύπρου η πεθερά προσέφερε μέλι και καρύδια στην νύφη της, για να έχει μια γλυκιά ζωή και πολλούς απογόνους. Στην επόμενη σκηνή παρουσιάζεται ένα άλλο έθιμο, κατά το οποίο ο γαμπρός και ο κουμπάρος του, σπάζουν ένα ρόδι, σύμβολο της γονιμότητας και της ευλογίας, στην είσοδο του σπιτού των νεόνυμφων. Το τελευταίο έθιμο διατηρείται ακόμη και σε άλλες περιστάσεις του εθιμικού κύκλου σε κάποιες περιοχές του νησιού. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι όλες οι μορφές παρουσιάζονται με παραδοσιακές φορεσιές. Οι πίνακες του Κάσ̌αλου συνιστούν όντως μια σημαντική πηγή για τη λαογραφική έρευνα.
Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης έχοντας ως πρωτογενή πηγή τον πίνακα του Κάσ̌αλου καλεί τα παιδιά, μέσα από το νέο του εκπαιδευτικό πρόγραμμα, σε έναν πρωτότυπο γάμο, αναβιώνοντας αισθήσεις και έθιμα, ξεχασμένα εδώ και καιρό.
Για περισσότερες πληροφορίες αποταθείτε στο τηλ. 22432578 και στην ιστοσελίδα μας www.cypriotstudies.org.


Κείμενο: Νεκταρία Κοκκίνου, μέλος των Φίλων του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου
 

Έκθεμα μηνός Σεπτεμβρίου Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου


Η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών έχει επιλέξει ως έκθεμα του μηνός Σεπτεμβρίου ένα κάδρο με κουκκούλια (65x58cm, ΑΜ 856) το οποίο έχει δωρίσει στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης ο Χρίστος Ιωακείμ από την Άσσια. Το αντικείμενο δόθηκε στο Μουσείο στις 25 Απριλίου 1961. Το εν λόγω έργο έχει διασωθεί πριν τη τουρκική εισβολή, χάρη στη δωρεά του στο Μουσείο, αφού η Άσσια είναι κατεχόμενο χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου.

Το κέντημα φέρει διακόσμηση από φυτικά μοτίβα φτιαγμένα με κουκκούλια μεταξοσκώληκα σε βάση από ύφασμα χρώματος βυσσινί. Τα μοτίβα πλαισιώνουν μια παλιά φωτογραφία (9x13cm) δύο ανδρών, οι οποίοι φέρουν παραδοσιακές φορεσιές. Η ταυτότητα των προσώπων είναι άγνωστη, πιθανότατα όμως να σχετίζονται με τον δωρητή.

Το έργο αυτό αποτελεί σημαντικό δείγμα της λαϊκής μας τέχνης, αφού είναι ένα από τα βασικά διακοσμητικά στοιχεία, που συναντούμε στις οικίες του 19ου και 20ού αιώνα. Ωστόσο, πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η τεχνική κατασκευής του εν λόγω έργου, αφού στηρίζεται στην επαναχρησιμοποίηση υλικών και συγκεκριμένα των κουκκουλιών, τα οποία χρησιμοποιούνταν στην υφαντική τέχνη. Είναι γνωστό ότι οι Κύπριοι συνήθιζαν να αξιοποιούν ότι υλικό είχαν στη διάθεσή τους, ακόμα και υλικά τα οποία δεν είχαν ιδιαίτερη χρηστική αξία. Συγκεκριμένα, τα τρύπια κουκκούλια του μεταξοσκώληκα δεν τα πετούσαν, αν και φαινομενικά ήταν άχρηστα, αλλά τα έβαζαν σε αλουσίβα (μίγμα νερού και στάχτης) και σαπούνι και τα ζέσταιναν για να μαλακώσουν. Στη συνέχεια τα έπλεναν με καθαρό νερό και τα στέγνωναν. Με αυτό τον τρόπο επεξεργάζονταν αυτό το υλικό και έφτιαχναν έργα τέχνης τα οποία συναντούμε σε όλη την Κύπρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι τέτοιου είδους κεντήματα δίδονταν ως δώρα στους γάμους.

Το έργο εντάσσεται στα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης και χρησιμοποιείται ως βασικό παράδειγμα στα παιδιά για την αξία της ανακύκλωσης. Θέμα στο Μουσείο για την εβδομάδα 21-29 Σεπτεμβρίου είναι η Ανακύκλωση στα πλαίσια και των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Οι δραστηριότητες στο Μουσείο κορυφώνονται το Σάββατο, 28 Σεπτεμβρίου.

Επιμέλεια: Νεκταρία Κοκκίνου, μέλος των Φίλων του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου.
Βιβλιογραφία: Αρχείο Μουσείου Λαϊκής Τέχνης. Α. Πιερίδη, Κυπριακή Λαϊκή Τέχνη, εκδ. Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών, Λευκωσία 1991, σ.58.

Πληροφορίες στο τηλ. 22 432578, www.cypriotstudies.org

Έκθεμα μηνός Αυγούστου στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου

Η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών έχει επιλέξει ως έκθεμα του μηνός Αυγούστου μια ελαιογραφία (61x122cm), δωρεά του κυρίου Ανδρέα Χ. Χρυσαφή, εις μνήμη του υιού του Αλέξη. Το Διοικητικό Συμβούλιο εκφράζει τις θερμές του ευχαριστίες προς τον κ. Χρυσαφή, ο οποίος παρέδωσε τον πίνακα στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου στις 15 Ιουνίου 2013.
Ο Αντρέας Χαραλάμπους Χρυσάφης γεννήθηκε στο χωριό Άγιος Αμβρόσιος της Κερύνειας. Τα δύσκολα χρόνια της παιδικής ηλικίας του τον ανάγκασαν να εργάζεται από τα ένδεκά του χρόνια. Ο αγώνας της ΕΟΚΑ, ενάντια στον αποικιακό ζυγό, υπήρξε ένα ορόσημο γι’ αυτόν, αφού για ένα μικρό διάστημα συλλαμβάνεται από τους Άγγλους, όντας ακόμη μαθητής. Μόλις αφέθηκε ελεύθερος οι γονείς του, φοβούμενοι για τη ζωή του, τον στέλλουν στην Αγγλία. Εκεί εγγράφεται στο Γυμνάσιο του Χόλλαντ Παρκ και σπουδάζει Κλασσική Μουσική, Τέχνη και Αρχιτεκτονικό Σχέδιο. Όντας άριστος, έγινε δεκτός στη Βασιλική Ακαδημία Μουσικής, την οποία εγκατέλειψε για να μπορέσει να εργασθεί. Μεταναστεύει με τη σύζυγό του στο Βανκούβερ του Καναδά και κατόπιν επιστρέφει στην Αγγλία.
Ο κ. Χρυσαφής ζωγράφισε την ελαιογραφία τον Αύγουστο του 2011. Έχει εμπνευσθεί από το Θέατρο Σκιών, φέρει τον τίτλο «Καραγκιόζης» και θα τοποθετηθεί στην αίθουσα Θεάτρου Σκιών της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών. Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά για το έργο του:
«Το θέατρο Σκιών του Καραγκιόζη εξελίχθηκε σ' ένα λαϊκό παραδοσιακό θέαμα που αποτέλεσε τρόπο διασκέδασης σε χώρες, όπως η Κίνα Ινδονησία, Ινδία, Ελλάδα, Κύπρος, και τον Αραβικό Κόσμο, μέχρι που έφτασε και στην Ευρώπη. Είναι πια ένας γνωστός τρόπος ψυχαγωγίας παγκοσμίως. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν η πρώτη μορφή σινεμά που χρησιμοποιούσε ένα στημένο σεντόνι με μια πηγή φωτός στο παρασκήνιο ενώ κάποιες μορφές «κολλούσαν» στο πίσω μέρος του με ένα ηθοποιό να τις κινεί. Τα παιδιά έχουν αγαπήσει το «Θέατρο Σκιών», όπως αγαπούν τις κινούμενες κούκλες».

Το έργο αυτό μάς μεταφέρει στον κόσμο του Θεάτρου Σκιών, αφού στην σκηνή του παρουσιάζονται σχεδόν όλοι οι γνωστοί ήρωες του Θεάτρου Σκιών. Μας θυμίζει τις παλιές καλές μέρες, όπου μικροί και μεγάλοι έτρεχαν να παρακολουθήσουν τους καραγκιοζοπαίχτες μας, οπουδήποτε κι αν έδιναν παραστάσεις, σε πόλεις, χωριά, καφενεία, πλατείες και σχολεία. Η ελαιογραφία εκτίθεται στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου, τηλ. 22 432578, www.cypriotstudies.org


 

ΕΚΘΕΜΑ ΜΗΝΟΣ ΙΟΥΛΙΟΥ 2013

Το Μουσείο Λαἳκής Τέχνης Κύπρου της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών επέλεξε να σας παρουσιάσει ως έκθεμα του μήνα Ιουλίου, ένα πετσετάκι καμωμένο με σμιλί. Το πετσετάκι το οποίο ανήκει στις συλλογές του Μουσείου Λαἳκής Τέχνης (Α.Μ 3365), δωρήθηκε το 2012 από την κυρία Κυριακή Κώστα Αντωνίου, η οποία κατάγεται από το χωριό Μάσαρη – Μόρφου.
Το μεράκι της συμμερίζεται και ο σύζυγός της κ. Κώστας Αντωνίου, από την Φιλιά, ο οποίος την συνοδεύει παντού. Μάλιστα ο ίδιος μας πληροφόρησε ότι εργαζόταν κοντά στην περιοχή του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου, δίπλα από την Σεβέρειο Βιβλιοθήκη. Ο πατέρας του τον έβγαλε από το σχολείο 15 χρονών και μαθήτευσε κοντά στον κ. Ευριπίδη Τσεριώτη, για να μάθει την τέχνη του μακενιστρή (ράπτης υποδημάτων).

Το κέντημα με σμιλί αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ενασχόλησης των γυναικών του χωριού μέχρι και το πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα. Η απεικόνιση της ‘αιώνιας’ αγάπης που πρέπει να διέπει τους νεόνυμφους, καθώς και άλλες παρόμοιες απεικονίσεις με την ίδια θεματολογία, δίνονταν ως δώρα στους γάμους, είτε σε κάδρα είτε από μόνα τους. Αρκετά νέα ζευγάρια όπου οι γάμοι τους τελούνταν τόσο στα Μάσαρη όσο και στα γύρω χωριά του διαμερίσματος Μόρφου λάμβαναν τα δώρα αυτά. Ένα μεγαλοπρεπές δώρο, το οποίο και δινόταν ως ενθύμιο για τη ξεχωριστή ημέρα του γάμου. Το γεγονός αυτό επαναλαμβανόταν συστηματικά ως μία διάδοχη παράδοση από γενιά σε γενιά, τουλάχιστον μέχρι και το 1974, οπόταν και αυτό διεκόπηκε βίαια και βάναυσα. Δυστυχώς από τότε το χωριό τελεί υπό κατοχή όπως και το 37% της Κύπρου, συνεπεία της παράνομης τουρκικής εισβολής.

Το έργο αυτό απεικονίζει στο κέντρο, δύο λευκά περιστέρια, ‘φιλικουτούνια’, τα οποία κρατούν δύο καρδούλες, οι οποίες και ενώνονται μεταξύ τους. Στο άνω μέρος, ως συνέχεια του έργου, οι δύο βέρες των νεόνυμφων ανάμεικτες μεταξύ τους. Η συμμετρία και οι αναλογίες των απεικονίσεων ‘δένουν’ μεταξύ τους, προσδίδοντας έτσι μια απλή αρχοντιά και αρμονία ανάμεσά τους. Διακρίνονται επίσης τα αρχικά γράμματα του γαμπρού και της νύφης καθώς και η χρονολογία του γάμου ή της επετείου, με κέντημα φιλέ.
Η ενασχόληση και η εφαρμογή της τεχνικής του κεντήματος με σμιλί, συνεχίζεται ακόμη και σήμερα από την κα Κυριακή Αντωνίου, η οποία είναι κάτοχος αρκετών τέτοιων δημιουργημάτων. Αρκετά από τα έργα της βρίσκονται στην κατοχή της και κάποια άλλα τα έχει χαρίσει. Η μεγάλη χαρά και ικανοποίηση της Κυριακής Κώστα Αντωνίου, όπως αυτή αναφέρει είναι, η εκμάθηση της τεχνικής αυτής στη νέα γενιά και η διατήρηση της παράδοσης.
Δρ. Ελευθέριος Αντωνίου, Μέλος Δ.Σ. της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών


Τηλ. Επικ. 22 432578. www.cypriotstudies.org

Έκθεμα του Μήνα Ιουνίου
Ιστορίες Βγαλμένες από το Μουσείο

Ιούνιος ή «Πρωτογιούνης», ο μήνας που αρχίζουν να ωριμάζουν οι καρποί. Σύμφωνα με λαογραφική καταγραφή της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών αυτό τον μήνα εμφανίζεται ο αστερισμός της Πλειάδος, αλλιώς «Οπλειάς», και μέχρι της εμφάνισης του πρέπει όπωσδήποτε να θεριστούν τα σπαρτά, αλλιώς «κασιάζουν», δηλαδή ξηραίνονται υπέρ του δέοντος. Λαογραφικές παρατηρήσεις έχουμε επίσης όσον αφορά την εορτή του Αγίου Ονουφρίου (12 Ιουνίου), ο οποίος τιμάται διότι εμβάλλει φρόνηση στα άτακτα παιδιά. Επιπλέον στην εορτή τ’ «Άη Γιαννιού του Λαμπροφόρου» (24 Ιουνίου) σε κάποια χωριά διατηρούσαν ένα έθιμο που απαγορεύτηκε στην Έκτη Οικουμενική Σύνοδο (680 μ.Χ., 65Ος κανών). Άναβαν φωτιές στους δρόμους ή πριν την εξώθυρα κάθε σπιτιού και οι νέοι προσπαθούσαν να πηδήξουν πάνω από αυτές τραγουδώντας:
Ψύλλοι, ψύλλοι φύετε τζαι κορκοί ψοφήσετε,
τζι’ Άη Γιάννης έρκεται με το κονταρόξυλον
τζαι κονταροξυλίζει σας
(ή τζι Άης Γιάννης έρκεται με της σιεροματσούκαν του).

29 Ιουνίου εορτάζουμε επίσης τον Απόστολο Πέτρο και Παύλο, ημέρα κατά την οποία λήγει και η σχετική νηστεία η οποία λέγεται «πορτίν της παπαδκιάς», λόγω του βραχύχρονού της. Στην Πιτσιλιά λέγεται και «σαρακοστή των ασιέρων» (άχυρων), γιατί τότε μαζεύουν το «μαυράσιερον» (ποώδης βίκος) από τα βουνά και τα αμπέλια για να ταΐσουν τα ζώα.

Ως εκ τούτου, η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών έχει επιλέξει να παρουσιάσει ως έκθεμα του Μήνα Ιουνίου αντικείμενα που σχετίζονται με την αγροτική ζωή της Κύπρου μας. Πρόκειται για δυο σακιά, τα οποία μας δώρισε η κυρία Ροδούλα Παντελή Καμηλάρη από τα Πέρα Ορεινής, τον Μάΐο του 2013, στην οποία και εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες. Ο κ. Γεώργιος Καμηλάρης, ένα από τα δραστήρια μέλη της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών με μεγάλη συγκίνηση παρέδωσε εκ μέρους της κυρίας Ροδούλας Παντελή Καμηλάρη τα σακιά στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου για να συμπληρώσει τη συλλογή αγροτικής ζωής του Μουσείου μας και μας μετέφερε τη δική τους ιστορία.
Τα σακιά κατασκευάστηκαν στον αργαλειό από χοντρό βαμβακερό νήμα, στη δεκαετία του 1940, από τον Ηλία Σακκά και το γιο του Αντρέα, κατοίκων Περάτων. Ανήκαν αρχικά στον πατέρα της δωρήτριας, Παναή Κατελάρη που στις αρχές της δεκαετίας του 1960 παραχώρησε στην κόρη του ως μέρος της προίκας της.
Σύμφωνα με πληροφορίες που συνέλεξε ο κ. Καμηλάρης, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950 δούλευαν στα Πέρα τρεις υφαντές σακιών: Ο Γεώργιος Βούργιας που επαγγέλλετο και τον κουρέα, ο προαναφερθείς Ηλίας Σακκάς και ο γιος του Αντρέας. Οι τελευταίοι κατάγονταν από την Ανάγυια και κατοίκησαν στα Πέρα όταν ο Αντρέας Σακκάς παντρεύτηκε στο χωριό το 1943.
Τα σακιά χρησιμοποιούνταν μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950 για τη μεταφορά σιταριού και κριθαριού από το αλώνι στο σπίτι του γεωργού φορτωμένα στη ράχη γαϊδουριού, αλλά επίσης και χαρουπιών και αμυγδάλων. Με την εμφάνιση των θεριζοαλωνιστικών μηχανών (κομπάιν) στα Πέρα, στα μέσα της δεκαετίας του 1950 και τη χρήση εισαγόμενων σακούλων από λινάρι σταμάτησε η χρήση των σακιών. Χρησιμοποιούνταν επίσης για τη μεταφορά αχύρου από το αλώνι στον αχυρώνα του γεωργού, αλλά και κοπριάς των ζώων του νοικοκυριού (αγελάδων και γαϊδουριών) στα χωράφια μέσα στον Οκτώβριο.
Η κατασκευή του σακιού απαιτούσε εργασία περίπου δύο ημερών για την ύφανση και το ράψιμό του και επωλείτο κατά την περίοδο εκείνη προς πέντε σελίνια το ένα. Η πληρωμή γινόταν συνήθως με την ανταλλαγή προϊόντων. Οι σκούρες διακοσμητικές ζώνες υφαίνονταν με βαμμένο νήμα. Ο σακκάς είχε τον δικό του αργαλειό και εργαλεία για την ύφανση του σακιού.
Στόχος του Μουσείου μας είναι να συλλέξει περισσότερες πληροφορίες για το επάγγελμα του σακκά, τον τρόπο ύφανσης των σακιών και τους σακκάδες που δρούσαν σε κάθε χωριό. Αν έχετε πληροφορίες παρακαλούμε όπως αποταθείτε στο τηλ. 22 432578

Έρευνα και Σύνταξη κειμένου για τα σακιά: Γεώργιος Καμηλάρης. Μέλος της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών και της Επιτροπής Φίλων του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου.
Σύνταξη και Επιμέλεια Κειμένου: Ελένη Χρίστου, Διευθύντρια του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου


ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΥΠΡΟΥ - ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΥΠΡΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
Έκθεμα του Μήνα: Απρίλιος-Μάιος

Γι’ αυτό το μήνα έχουμε επιλέξει να σας παρουσιάσουμε ως έκθεμα του Μήνα το ίδιο το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών. Ο ιστορικός χώρος, στον οποίο στεγάζεται το Μουσείο, αλλά και τα ίδια τα εκθέματά του συνιστούν σημαντικούς φορείς της παράδοσής μας, της συντήρησης και ανάπτυξης της μνήμης και της δημιουργικότητάς μας. Αυτό αποτελεί και το σύνθημα της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, η οποία εορτάζεται κάθε χρόνο στις 18 Μαΐου. Κάθε χρόνο το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) επιλέγει ένα θέμα και μουσεία σε όλο τον κόσμο διοργανώνουν σχετικές εκδηλώσεις. Για το 2013 το θέμα είναι "Μουσεία (Μνήμη + Δημιουργικότητα)= Κοινωνική Αλλαγή". Η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών ήδη από το 1936 αγωνίζεται γι’ αυτή την κοινωνική αλλαγή μέσω και του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου με ουκ ολίγες δραστηριότητες.
Μουσείο είναι ο χώρος όπου βασιλεύουν οι Μούσες των τεχνών. Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης, με πρώτο διευθυντή τον Αδαμάντιο Διαμαντή, είναι ένας χώρος όπου συναντούμε τη ζωντανή παράδοση του νησιού μας, ξεκινώντας από τα αρχαία χρόνια έως και τα νεότερα χρόνια. Η τέχνη του λαού μας ζωντανεύει μπρος στα μάτια μας σε όλους τους τομείς, με εξαίρετα δείγματα υφαντικής- κεντητικής, αγγειοπλαστικής, μεταλλοτεχνίας, ξυλογλυπτικής, λιθογλυπτικής, καλαθοπλεκτικής, δερματοτεχνίας, λαϊκής ζωγραφικής, αλλά και αντικείμενα καθημερινής ζωής. Τα περισσότερα εκθέματα προέρχονται από τις κατεχόμενες μας περιοχές, μετά από οργανωμένες περιοδείες των μελών της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών τις δεκαετίες του 40 κι εξής.
Η διαπίστωση των παιδιών μέσα από το εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα ότι οι παλιοί σέβονταν το χώρο τους, την πανίδα και την χλωρίδα, ότι έκαναν βίωμα τους όρους ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση, χωρίς καν να τους διδαχθούν κι ότι μέσα από την ιστορία, διατηρείται η μνήμη και αναπτύσσεται η δημιουργικότητά τους είναι ίσως η πιο σημαντική ικανοποίηση για τους εθελοντές του Μουσείου μας και για την ίδια την Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών. Με έκπληξη διαπιστώσαμε ότι τα παιδιά πήραν σοβαρά τον ρόλο που τους αναθέσαμε, ως πρεσβευτές του Μουσείου μας στον κόσμο. Αρκετά από τα παιδιά επέστρεψαν με τους γονείς τους για να τους ξεναγήσουν τα ίδια στο Μουσείο και να τους «παραδώσουν» με την σειρά τους τις γνώσεις που πήραν από την επίσκεψή τους στο Μουσείο.
Ποια η πρώτη αντίδραση του επισκέπτη στο χώρο; Εκπλήσσεται, δεν περιμένει να συναντήσει ένα μεσαιωνικό μοναστήρι με μια εντυπωσιακή αψίδα που κρύβει μέσα της τοιχογραφία του 16ου αιώνα με τον «Ευαγγελισμό της Θεοτόκου», έργο κυπροαναγεννησιακής τεχνοτροπίας, την αρχαιότερη διασωθείσα τοιχογραφία στη Λευκωσία. Το μοναστήρι «κρύβεται» μέσα στις μεταγενέστερες εξωτερικές επεμβάσεις που έγιναν στις αρχές του 18ου αιώνα για την μετατροπή του κτηρίου σε Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο. Το κτήριο είναι διώροφο και δεσπόζει στη βόρεια πλευρά του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου-Πίπη. Στο ισόγειο ο επισκέπτης μπορεί να ξεναγηθεί στα μικρά δωμάτια του μοναστηριού, στα οποία εκτίθενται οι συλλογές του Μουσείου. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί στο κοινό η κρύπτη στο βάθος του Μουσείου, η οποία οδηγεί σε υπόγεια τούνελ που συνδέονται με την κρύπτη των Φιλικών του Παγκυπρίου Γυμνασίου και στα ενετικά τείχη της πόλης. Αποκορύφωμα της βιωματικής εμπειρίας, το αφιερωμένο στον Αδαμάντιο Διαμαντή, ποίημα του Γ. Σεφέρη «Λεπτομέρειες στην Κύπρο» που συνδέεται με την χειροποίητη θύρα από τον Ναό Αγίου Μάμαντος Ιδαλίου, η οποία εκτίθεται στο Μουσείο.
Το ανώγειο είναι προσβάσιμο από εξωτερική μνημειακή σκάλα, η οποία φέρει ιδιαίτερη ιστορική σημασία, αφού σε αυτήν συνελήφθη το 1821 ο Εθνομάρτυρας Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός για να οδηγηθεί στην αγχόνη. Στο ανώγειο δίδεται η ευκαιρία στον επισκέπτη να νιώσει τον παλμό του παλαιού Αρχιεπισκοπικού Μεγάρου και της Εθναρχίας της Κύπρου, τους πλέον ιστορικούς χώρους της Παλαιάς Λευκωσίας. Τα δωμάτια των Αρχιεπισκόπων Κυπριανού (πρώην Ελληνική Σχολή Αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου), Μακαρίου Β΄ και Γ΄, το Μεγάλο και Μικρό Συνοδικό διατηρούνται ως εκθεσιακοί χώροι, αλλά παράλληλα χρησιμοποιούνται για τις ανάγκες της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών για διαλέξεις, συνέδρια, βιβλιοθήκη και εκθέσεις.
Το κτήριο της Παλαιάς Αρχιεπισκοπής παραχωρήθηκε στην Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ΄, ο οποίος ανέλαβε και τα έξοδα συντήρησής του. Ένα εξωτερικό δωμάτιο του ανωγείου προσαρμόστηκε σε αίθουσα Θεάτρου Σκιών, όπου εκτίθενται οι συλλογές μεγάλων καραγκιοζοπαίκτων της Κύπρου και υπάρχει μόνιμα εγκατεστημένη η σκηνή του αείμνηστου Χριστόδουλου Πάφιου. Σ’ αυτό το χώρο θα δοθούν παραστάσεις στις 18 Μαϊου, από την Λένα Σπανού και τον Χριστόδουλο Αντωνίου Πάφιο.
Για να συνεχίσει το Μουσείο να λειτουργεί χρειάζεται την οικονομική αρωγή της Πολιτείας, της Εκκλησίας, αλλά και την έμπρακτη βοήθεια του λαού μας, μέσα από τον εθελοντισμό, τις δωρεές αντικειμένων, τις χορηγίες για τη συντήρηση κειμηλίων και αναπαλαίωση των κτηριακών εγκαταστάσεων και για τη συνέχιση του εκδοτικού έργου.
Στις 18 Μαΐου – Διεθνή Ημέρα Μουσείων έχει κινητοποιηθεί μετά από κάλεσμά μας μεγάλη ομάδα εθελοντών από διάφορους χώρους (καθηγητές, ηθοποιοί, μουσικοί, καλλιτέχνες, παραδοσιακοί τεχνίτες ακόμη και μαθητές), οι οποίοι στηρίζουν το έργο του Μουσείου για την διατήρηση των παραδόσεων μας. Σύνθημα της εκδήλωσής μας «Να θυμηθούμε οι παλιοί, να μάθουμε οι νεώτεροι, να χαρούμε και να δημιουργήσουμε…»
Όλα αυτά την Μέρα και Νύχτα Μουσείων στις 18 Μαΐου 2013 από τις 9:00-21:00. Το πρόγραμμα είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα του Μουσείου: www.cypriotstudies.org. Το κοινό λόγω των περιορισμένων θέσεων στους χώρους δραστηριοτήτων καλείται να δηλώσει έγκαιρα τη συμμετοχή του στο ηλεκτ. ταχυδρομείο: cypriotstudies@gmail.com, τηλ. 22-432578, τηλ/τυπο 22- 343439.
Κείμενο: Ελένη Χρίστου, Ταμίας Δ.Σ. Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών

ΕΚΘΕΜΑ ΜΗΝΟΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 2013
 

Η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών επέλεξε να παρουσιάσει ως έκθεμα του μηνός Μαρτίου ένα παλαίτυπο (Α.Μ. 3288), το οποίο δωρήθηκε το 2012 για τις Συλλογές Σπανίων Εκδόσεων της Εταιρείας από τον γεωπόνο και μέλος της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών, δρα Χαράλαμπο Κορδάτο. Πρόκειται για έκδοση Βενετίας του έτους 1832 υπό τον τίτλο «Εὐαγγέλιον τὸ Ἱερὸν καὶ ἡ Ἀποκάλυψις Ἰωάννου», η οποία τυπώθηκε στα Τυπογραφεία του εξ Ιωαννίνων Νικολάου Γλυκέος. Το μικρών διαστάσεων (10,5Χ7 εκ.) «φυλακτήριον ἔνθεον» («ευαγγέλιο τσέπης», θα έλεγε κάποιος σήμερα) ανήκε στη μητέρα του κ. Κορδάτου, την Σοφία Κορδάτου. Αποτελείται από 502 σελίδες και δύο λευκές, εκ των οποίων δώδεκα σελίδες του είναι δίχρωμες, μαύρου και ερυθρού χρώματος. Περιλαμβάνει χειρόγραφες σημειώσεις στις δύο λευκές σελίδες του και δερμάτινη στάχωση, ενώ στη ράχη αναγράφεται με χρυσά γράμματα «ΤΕΤΡΑΕΥΑΓΓΕΛΟ». Στην έκδοση αυτή προτάσσεται Προλογικό σημείωμα του τυπογράφου και στην αρχή κάθε ευαγγελίου παρεμβάλλεται ολοσέλιδο χαρακτικό. Στην τελευταία σελίδα υπάρχει σημείωση του τυπογράφου, πως το παλαίτυπο πωλείτο πέντε λίρες Αυστρίας.

Η πρώτη έκδοση βιβλίου έγινε ως γνωστόν από τον Γουτεμβέργιο γύρω στα μέσα του 15ου αιώνος. Τα έντυπα, που τυπώθηκαν έως το έτος 1500 ονομάζονται αρχέτυπα, ενώ εκείνα που τυπώθηκαν από το 1501 έως τα τέλη του 19ου αιώνος λέγονται παλαίτυπα. Η οθωμανική αυτοκρατορία επικαλούμενη τη Μουσουλμανική θρησκεία δεν επέτρεπε τις απεικονίσεις και ως εκ τούτου απαγόρευε την Τυπογραφία στο έδαφός της. Ουσιαστικά επρόκειτο για πρόφαση, με σκοπό να μην επιτρέπει τη λειτουργία Τυπογραφείων στα εδάφη της, ώστε να αποτρέψει τυχόν επαναστατικές κινήσεις, που κάνοντας χρήση της Τυπογραφίας θα μπορούσαν να έχουν μαζική απήχηση και επιρροή στον κόσμο. Από την άλλη όμως δεν απαγόρευε την κυκλοφορία εντύπων στα εδάφη της. Τα ελληνικά έντυπα επέδειξαν μία παγκόσμια πρωτοτυπία της εποχής. Εντάσσονται στις πρώτες εκδοτικές δημιουργίες και συνέχισαν με ανοδική πορεία να τυπώνονται στην ελληνική γλώσσα, αλλά εκτός της οθωμανικής επικράτειας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εκδοτική άνθηση στις περιοχές, όπου υπήρχαν ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού (π.χ. Βενετία, Βιέννη, Βουδαπέστη, Λειψία, Βουκουρέστι).

Εκδοτικές πρωτοβουλίες επί Τουρκοκρατίας ανέπτυξαν μεταξύ άλλων και τα μοναστήρια, τόσο με χαρακτικά (απεικονίσεις μονών, αποτυπώσεις ιερών εικόνων κτλ.), όσο και με βιβλία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για την Κύπρο αποτελούν οι εκδόσεις της Ι. Μονής Κύκκου. Το παρόν ευαγγέλιο αποτελεί σχετικά σπάνιο παλαίτυπο, αφού στην καταγραφή της ελληνικής βιβλιογραφίας, που επιχειρήθηκε από τον Φ. Ηλιού, έχουν εντοπισθεί έως τώρα, άλλα τρία μόνον αντίτυπά του (Γεννάδειος Βιβλιοθήκη Αθηνών, Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών και Ι. Μονή Λειμώνος Λέσβου).
 

Χαράλαμπος Γ. Χοτζάκογλου
 

ΕΚΘΕΜΑ ΜΗΝΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ
 

Κάθε αντικείμενο κρύβει τη δική του ιστορία και έχει να μας πει πολλά για τους ανθρώπους της εποχής που το χρησιμοποιούσαν. Μέσα από τα εκθέματα του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου καλούμαστε να ταξιδέψουμε σε άλλες εποχές. Μέσα από αυτές τις ιστορίες, ας αναλογιστούμε πόσο σημαντικό είναι να ‘συντηρήσουμε’ τη μνήμη, να διατηρήσουμε αυτά τα αντικείμενα για τα παιδιά μας, ως ζωντανό παράδειγμα της ιστορίας του τόπου μας. Η ομάδα εθελοντών του Μουσείου και το Δ.Σ. της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών, προσπαθεί να κάνει ότι μπορεί για να διατηρήσει το μόνο ιδιωτικό Μουσείο που δραστηριοποιείται στην Κύπρο από το 1937, και το οποίο λειτουργεί ακόμη χάρη στη προσπάθεια ανθρώπων που αγαπούν τον πολιτισμό μας. Όλοι μας έχουμε ευθύνη για τη συντήρησή του, αφού αυτό το συγκεκριμένο μουσείο δεν ανήκει σε κάποιο κρατικό φορέα.
Οφείλουμε λοιπόν πολλές ευχαριστίες στους Ανθρώπους που μάς εμπιστεύονται τα οικογενειακά τους κειμήλια, στους Ανθρώπους που με τις εισφορές τους βοηθούν στη συντήρησή αυτών των αντικειμένων και στους Ανθρώπους που ακόμη πιστεύουν στο πνεύμα του εθελοντισμού, και μας βοηθούν στο δύσκολο αυτό έργο. Όλοι μπορούμε να βοηθήσουμε με τον τρόπο μας, είτε προσφέροντας αντικείμενα, είτε αναλαμβάνοντας τη συντήρηση κάποιου αντικειμένου, είτε αγοράζοντας παραδοσιακά χειροποίητα αντικείμενα κι εκδόσεις από το κατάστημα του Μουσείου για την ενίσχυση αυτού του σκοπού, της συντήρησης αντικειμένων.

Γι’ αυτό το μήνα έχουμε επιλέξει να σας παρουσιάσουμε μια παραδοσιακή εστία πετρελαίου (Α.Μ. 3274, ύψος 21,5 εκ., διάμετρος 50,5 εκ.), την οποία χρησιμοποιούσαν για την παρασκευή φαγητού. Στην Κύπρο την αποκαλούσαν «μηχανή πετρελαίου», επειδή ακριβώς γέμιζε με πετρέλαιο. Η νέα αυτή τεχνολογία αντικατέστησε την «τσιμινιά», η οποία λειτουργούσε με την καύση ξύλων. Η μηχανή είναι μεταλλική, τύπου SVEA no. 5 και είναι κατασκευασμένη στην Σουηδία. Φέρει επιγραφή του τύπου της και της χώρας κατασκευής της: «STOCKHOLM, SWEDEN. SVEA no. 5. SOLE MAKERS OF THE APPARATUS PRIMUS».

Η δωρεά έγινε τον Ιούλιο του 2012 από την κ. Μυριάνθη Λουρουτζιάτη, η οποία με πολλή αγάπη έδωσε την εστία μαγειρέματος στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου, εις μνήμη του συζύγου της, Μιχάλη Λουρουτζιάτη. Σύμφωνα με πληροφορίες της κ. Μυριάνθης, η οποία παντρεύτηκε το 1955, αγόρασε την μηχανή μετά τον γάμο της, ο οποίος μάλιστα κράτησε τέσσερις μέρες, σύμφωνα με τα έθιμα της εποχής. Υπήρχαν δύο τύποι τέτοιων μηχανών, η αθόρυβη και η θορυβώδης, όπως επίσης και δυο διαφορετικά μεγέθη, η διπλή και η μονή. Η διπλή ήταν πιο μεγάλη και την χρησιμοποιούσαν για να ζεστάνουν νερό σε μεγαλύτερες ποσότητες, όπως όταν ήθελαν για παράδειγμα να πλύνουν τα ρούχα τους ή ακόμη να κάνουν μπάνιο. Η μονή, όπως είναι αυτή που δώρισε στο Μουσείο, χρησιμοποιείτο για πιο μικρές εργασίες, όπως ήταν το μαγείρεμα. Την μηχανή την αγόρασαν από ένα πλανοδιοπώλη, ο οποίος πωλούσε τέτοιες συσκευές.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η οικογένεια Λουρουτζιάτη διέμενε στην Λουρουτζίνα. Το 1958 αναγκάστηκαν να φύγουν από το χωριό τους άρον άρον, φοβούμενοι αντίποινα των Τουρκοκυπρίων. Από τότε δεν κατάφεραν να επιστρέψουν στο σπίτι τους κι εγκαταστάθηκαν στα Λύμπια. Το παράπονο της κυρίας Μυριάνθης είναι ότι δεν αναγνωρίζονται επίσημα από το κυπριακό κράτος, ως πρόσφυγες. Ενδιαφέρον είναι επίσης το γεγονός ότι ο κ Λουρουτζιάτης, γεννηθείς το 1924, έσπευσε στη Λεμεσό, για να καταταχθεί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δηλώνοντας με ψεύτικο πιστοποιητικό ότι ήταν 18 χρονών, ενώ στην πραγματικότητα ήταν μόνο 16. Όντας ορφανός, από μητέρα και πατέρα, και μένοντας με την μητρυιά του, το θεώρησε ως μια καλή ευκαιρία για να αποκτήσει περισσότερες εμπειρίες.

Μπορείτε να δείτε από κοντά το επιλεγμένο έκθεμα, Τρίτη έως Παρασκευή 9.30-16.00, Σάββατο 9.00-13.00.
 

Παρακαλούμε επίσης εάν ενδιαφέρεται κάποιος να αναλάβει τα έξοδα της συντήρησής του να επικοινωνήσει μαζί μας, στο τηλ. 22 432578. Η οικογένεια του δωρητή, όπως επίσης και του «συντηρητή» θα μνημονεύονται στην καρτέλα του αντικειμένου.
Περισσότερες πληροφορίες: www.cypriotstudies.org

Επιμέλεια: Ελένη Χρίστου, ταμίας Δ.Σ. Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών