Έκθεμα μήνα
Μαΐου 2021
.jpg)
Γιλέκο από αλατζιά
(Α.Μ.
562)
Από τα Άρδανα Αμμοχώστου
39 εκ.
Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου επέλεξε
να σας παρουσιάσει ως έκθεμα μηνός Μαΐου ένα βασικό τμήμα
της ανδρικής φορεσιάς, το γιλέκο. Παρά τη φαινομενική
ομοιομορφία της ανδρικής φορεσιάς -και γενικότερα της
αγροτικής- ορισμένες τοπικές ιδιαιτερότητες στο χρώμα του
υφάσματος του γιλέκου μαρτυρούν την προέλευσή του.
Εξίσου αναπόσπαστο στοιχείο της φορεσιάς είναι και η
πολύπτυχη βράκα, η οποία, επίσης, παρουσιάζει ποικίλες
παραλλαγές στο μέγεθος και το σχήμα. Στα χωριά οι άντρες
φορούσαν βαριές μπότες με καρφιά τόσο το χειμώνα όσο και το
καλοκαίρι για να παραμένουν προστατευμένοι από τα φίδια.
Το συγκεκριμένο γιλέκο προέρχεται από τα Άρδανα της
Αμμοχώστου και για τα εξωτερικά του τμήματα χρησιμοποιήθηκε
η αλατζιά,
με πλούσιο χρωματιστό κέντημα (κόκκινο, κίτρινο, πράσινο,
άσπρο) μπροστά, στην πλάτη και στις στενές άκρες.
Το γιλέκο είναι ένα κοντό, εφαρμοστό και χωρίς μανίκια
πανωκόρμι.
Διαθέτει ένα κατακόρυφο άνοιγμα στην πλάτη, το οποίο κλείνει
με κορδόνι ή κορδέλα και δίνει άνεση στις κινήσεις. Για τα
αγροτικά γιλέκα χρησιμοποιείται η αλατζιά, ένα εγχώριο
βαμβακερό ύφασμα. Τα εορταστικά γιλέκα διακοσμούνται με
χρωματιστά κεντήματα στις άκρες, την τσέπη και την πλάτη,
ενώ τα καθημερινά είναι απλά και σκουρόχρωμα. Τα αγροτικά
γιλέκα κατασκευάζονταν στα χωριά, ενώ τα αστικά στην
Λευκωσία από επαγγελματίες ράφτες. Το γιλέκο φοριέται μόνο
του το καλοκαίρι και το χειμώνα συμπληρώνεται από το
ζιμπούνι.
Για δωρεές ή και περισσότερες πληροφορίες: Μουσείο Λαϊκής
Τέχνης Κύπρου, τηλ. 22432.578,
cypriotstudies@gmail.com,
www.cypriotstudies.org
Επιμέλεια κειμένου: Φελεκίδου Ελισσάβετ, μέλος των Φίλων
Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου
Βιβλιογραφία
-Αρχειακό Υλικό Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου.
-Ελένης
Παπαδημητρίου, Οι
κυπριακές φορεσιές, Αθήνα 1991.
Έκθεμα μήνα
Ιουνίου 2021
Γαλευτήρι
(ΑΜ 1975)
40Χ23 εκ.
20ος
αιώνας
Βαρώσι
Το έκθεμα που επέλεξε το Μουσείο Λαϊκής
Τέχνης για τον μήνα Ιούνιο είναι το γαλευτήρι. Το γαλευτήρι
έχει ένα χαρακτηριστικό σχήμα και ήταν το δοχείο για το
«γάλεμα», δηλαδή το άρμεγμα το των προβάτων και αιγών. Το
συγκεκριμένο γαλευτήρι είναι κατασκευασμένο από λευκό πηλό
και προέρχεται από την περιοχή του Βαρωσίου. Το γαλευτήρι
χρησιμοποιείτο καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, έως την εποχή
που λιγόστευε το γάλα. Υπάρχει μια παροιμία που επιβεβαιώνει
ότι η εποχή αυτή ήταν κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. «Της
Αγιάς Μαρίνας δείχνει σύκον τζαι σταφύλι τζαι πορτίν στο
γαλευτήρι». Η Αγία Μαρίνα γιορτάζει στις 17 Ιουλίου, την
εποχή που ωριμάζουν τα πρώτα σύκα, ενώ τότε είναι που και οι
βοσκοί σταματούν το άρμεγμα των προβάτων, καθώς αυτό
λιγοστεύει. Το γαλευτήρι, το κατ’ εξοχήν αγγείο για το
άρμεγμα χρησιμοποιούταν έως και τη δεκαετία 1950-1960.
.jpg)
Για δωρεές ή και περισσότερες πληροφορίες: Μουσείο Λαϊκής
Τέχνης Κύπρου, τηλ. 22432.578,
cypriotstudies@gmail.com,
www.cypriotstudies.org
Επιμ. κειμένου: Θάλεια Γκραικού
Πηγές:
Ο γαλακτοκομικός πολιτισμός της Κύπρου, Ιστορία-Παραδόσεις
–Λαογραφία,
Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής, Λευκωσία 2021.
Φωτ.: Αρχείο Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου της Εταιρείας
Κυπριακών Σπουδών
Έκθεμα μήνα
Ιουλίου 2021
Το
Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου
για τον μήνα Ιούλιο έχει επιλέξει να σας παρουσιάσει
τον πάγκο εργασίας της τέχνης της αργυροχρυσοχοΐας από την
Συλλογή Αργυροχρυσοχοΐας. Ο πάγκος είναι το βασικότερο
αντικείμενο εξοπλισμού, που χρειάζεται
ένας
αργυροχρυσοχόος. Τα χαρακτηριστικά, τα οποία πρέπει να έχει
είναι να είναι σταθερός, με σκληρή επιφάνεια πάχους
τουλάχιστον πέντε εκατοστών και το ύψος να είναι τουλάχιστον
ένα μέτρο. Ο λιμαδόρος – ο οποίος στερεώνεται με μια
μαντεμένια βάση στο κέντρο της εξωτερικής πλευράς του πάγκου
και στον οποίο πάνω γίνονται όλες οι εργασίες, όπως το
σεγάρισμα, το λιμάρισμα, το τρύπημα- πρέπει να βρίσκεται
ακριβώς κάτω από το επίπεδο των ματιών. Η μεταλλική βάση του
λιμαδόρου, η οποία είναι λεία, χρησιμοποιείται για τη
λείανση των ελασμάτων και το ίσιωμα συρμάτων. Συνηθίζεται ο
πάγκος του αργυροχρυσοχόου να έχει μπροστά μια ημικυκλική
εσοχή, ώστε να κάθεται αρκετά κοντά για να εργάζεται.
Κάτω από τον λιμαδόρο υπάρχει ένα κομμάτι δέρμα ή ένα
συρτάρι, μέσα στα οποία πέφτουν τα ρινίσματα από την κοπή
των πολύτιμων μετάλλων ή του σκληρού κεριού, τα οποία στο
τέλος της εργασίας μαζεύονται για να χρησιμοποιηθούν σε
άλλες εργασίες. Η ύπαρξή τους επίσης χρησιμεύει στην
προστασία των γονάτων του αργυροχρυσοχόου, αν τυχόν πέσει
καυτό, πυρωμένο μέταλλο κατά την διαδικασία της κόλλησης.
Τέλος, ο καλός φωτισμός είναι απαραίτητος για κάποιον που
εργάζεται σε μικρή κλίμακα, γι’ αυτό συνήθως υπάρχει ένα
φωτιστικό σχεδιαστηρίου στηριγμένο στην μία πλευρά του
πάγκου, το οποίο μπορεί να συνδυάζεται μαζί με ένα
μεγεθυντικό φακό, ο οποίος είναι απαραίτητος στον τομέα της
μικρογλυπτικής, δηλαδή στο σκάλισμα πάνω σε σκληρά κεριά
αργυροχρυσοχοΐας.
Επιμέλεια
κειμένου: Αθανασίου Χρύσα
Έκθεμα μήνα
Αυγούστου 2021
Κέντημα
από κουκούλια μεταξοσκώληκα και φωτογραφία στο κέντρο
(ΑΜ 856)
Διαστάσεις: 65 x 58 εκ.
Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου επέλεξε να σας παρουσιάσει
για τον μήνα Αύγουστο ένα παραδοσιακό κυπριακό κέντημα,
κατασκευασμένο από κουκούλια μεταξοσκώληκα, τοποθετημένα σε
διάταξη κλαδιών, μαργαρίτων, τριανταφύλλων, ενώ στο κέντρο
έχει τοποθετηθεί μια φωτογραφία αγνώστων στοιχείων. Το
συγκεκριμένο αποτελεί δωρεά του κ. Χρίστου Ιωακείμ και
προέρχεται από την Άσκεια (Άσσια), ενώ παρόμοιας τεχνικής
κεντήματα, κατασκευάζονταν σε όλη την Κύπρο.
Η εκτροφή του μεταξοσκώληκα, η παραγωγή και η εμπορία
μεταξωτών ήταν μια από τις βασικές ασχολίες των κατοίκων της
Κύπρου. Οι γυναίκες ύφαιναν πλούσια μεταξωτά υφάσματα για
την προίκα τους, αλλά και για τις ενδυμασίες τους. Όταν ο
μεταξοσκώληκας άρχιζε να παράγει κλωστή ήταν έτοιμος να
ανέβει στα κλαδιά θάμνων, όπως θρουμπί και ξιστάρι, που
τοποθετούνταν στις καλαμωτές και να πλέξει το κουκούλι του.
Το ξηθρούμπισμα, το μάζεμα δηλαδή των κουκουλιών από τους
θάμνους, συνοδευόταν από την ευχή «του βάρου μου μετάξι»,
καθώς ευελπιστούσαν σε μεγάλη παραγωγή. Το «ξημετάξισμα», η
αναπήνιση του μεταξιού, γινόταν με το ξετύλιγμα των ινών,
αφού πρώτα τα κουκούλια τοποθετούνταν σε ζεστό νερό για να
μαλακώσουν.
Το κέντημα από κουκούλι μεταξοσκώληκα αποτελεί σημαντικό
δείγμα της λαϊκής μας τέχνης, αφού είναι ένα από τα βασικά
διακοσμητικά στοιχεία, που συναντούμε στις οικίες του 19ου
και 20ού αιώνα. Για να γίνει περισσότερο εντυπωσιακό το
κέντημα, συνήθιζαν να προσθέτουν πούλιες και χάντρες, ενώ
χρησιμοποιούσαν μαύρο ή κόκκινο βελούδο ως βάση του
κεντήματος, για να πετύχουν την αντίθεση με το λευκό των
κουκουλιών. Τα σχέδια ήταν απλοϊκά σε σχήμα λουλουδιών,
στεφάνων κλπ.
Ωστόσο, πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η τεχνική κατασκευής
του, αφού στηρίζεται στην επανάχρηση υλικών και συγκεκριμένα
των υπολειμμάτων από τα κουκούλια του μεταξοσκώληκα. Είναι
γνωστό ότι οι Κύπριοι συνήθιζαν να αξιοποιούν ό,τι υλικό
είχαν στη διάθεσή τους, ακόμα και υλικά, τα οποία δεν είχαν
ιδιαίτερη χρηστική αξία. Συγκεκριμένα, τα τρύπια κουκούλια
του μεταξοσκώληκα δεν τα πετούσαν, αν και φαινομενικά ήταν
άχρηστα, αλλά τα έβαζαν σε αλουσίβα (μίγμα νερού και
στάχτης) και σαπούνι και τα ζέσταιναν για να μαλακώσουν. Στη
συνέχεια τα έπλεναν με καθαρό νερό και τα στέγνωναν. Με αυτό
τον τρόπο επεξεργάζονταν αυτό το υλικό και έφτιαχναν έργα
τέχνης, τα οποία συναντούμε σε όλη την Κύπρο. Αξίζει να
σημειωθεί ότι τέτοιου είδους κεντήματα δίδονταν ως δώρα
στους γάμους.
Επιμέλεια κειμένου: Ψηλομέσης Χρήστος
Πηγές:
- Ελ. Παπαδημητρίου,
Λαϊκή Ζωγραφική – εγχάραξη και γλυπτική, Λευκωσία 2009.
- Αρχείο Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου-Εταιρείας Κυπριακών
Σπουδών
-
Ελ. Παπαδημητρίου, Η
Μεταξουργία στην Κύπρο, Λευκωσία 1995.
-
Γ. Χ.Παπαχαραλάμπους,
Κυπριακά ήθη και έθιμα, Λευκωσία 1965.
-
Αγγ. Γ. Πιερίδου,
Κυπριακή Λαϊκή Τέχνη, Λευκωσία 1980.
Έκθεμα μήνα
Σεπτεμβρίου 2021
Χαλλουμόκουζα
(ΑΜ 2157)
Υ: 35 εκ. Κελλάκι (Λεμεσού)
Το έκθεμα που
επέλεξε το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης για τον μήνα Σεπτέμβριο
είναι η χαλλουμόκουζα. Η συγκεκριμένη αποκτήθηκε από αγορά
και προέρχεται από το χωριό Κελλάκι της Λεμεσού το 1972.
Χαλλουμόκουζα ονομάζεται το αγγείο που χρησιμοποιούσαν για
την αποθήκευση τυριού ή χαλλουμιού.
Σημαντικός
αριθμός κυπριακών λέξεων για την παρασκευή του τυριού ή του
χαλουμιού παρέμεινε στο λεξιλόγιο έως και σήμερα. Το φρέσκο
τυρόπηγμα στα κυπριακά ανάλογα με την περιοχή, το συναντούμε
ως φλούγκος ή βλούγκος, είτε ως δροσινόν ή γροσινόν, τροχάλα
ή τυροχάλλα (κατά τον Γ. Λουκά). Αν πρόκειται το τυρόπηγμα
να γίνει χαλλούμι, τότε κόβεται σε κομμάτια τα οποία
ψήνονται, αφού πρώτα απομακρυνθεί η αναρή (η μυζήθρα). Το
στόμιο σε μια
χαλλουμόκουζα είναι τέτοιο, ώστε να διευκολύνει να εισαχθούν
τα κομμάτια του χαλλουμιού. Η αγγειοπλαστική στις μέρες μας
έχει περιορισθεί σε περιοχές, όπως ο Κόρνος και το Φοινί.
Στις περιοχές αυτές η αγγειοπλαστική είναι γυναικεία
ασχολία. Αντίθετα στο Βαρώσι η αγγειοπλαστική ήταν αντρική
ασχολία.
Στην
παραδοσιακή κοινότητα της Κύπρου η παρασκευή των τυροκομικών
προϊόντων αποτελούσε μια ιεροτελεστία και βασική προϋπόθεση
ήταν η αυστηρή τήρηση της καθιερωμένης διαδικασίας που
περνούσε από γενιά σε γενιά.
Επιμ.
κειμένου: Θάλεια Γκραικού
Πηγές:
Ο γαλακτοκομικός πολιτισμός της Κύπρου, Ιστορία-Παραδόσεις
–Λαογραφία,
Μουσείου Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής, Λευκωσία 2021
Μ. Δημητρίου,
Θησαυροί του Εθνογραφικού Μουσείου Κύπρου, Λευκωσία 2002
Μ. Δημητρίου,
Παραδοσιακή Αγγειοπλαστική στην Κύπρο, Λευκωσία 2001
|