ΕΚΘΕΜΑ ΜΗΝΑ

2015  2014   2013   2012     2011    2010     2009

ΕΚΘΕΜΑ ΜΗΝΑ 2015

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ   ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ   ΜΑΡΤΙΟΣ  ΑΠΡΙΛΙΟΣ  ΜΑΙΟΣ  ΙΟΥΝΙΟΣ  ΙΟΥΛΙΟΣ  ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ  ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ  ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

ΕΚΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2015

Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου της Εταιρείας έχει επιλέξει να σας παρουσιάσει ως έκθεμα του μηνός Ιανουαρίου 2015 ένα μικρό πανέρι (τσέστο). Το πανέρι (ΑΜ 3490) δώρισε στο Μουσείο ο κος Κώστας Δημητρίου από τον Άγιο Ανδρόνικο Καρπασίας.
Πρόκειται για χειροποίητο πανέρι που κατασκευάστηκε γύρω στο 1972 από την Αλισαβού (Ελισάβετ) Δημήτρη, γιαγιά του κου Δημητρίου, από τον Αγ. Ανδρόνικο και χρησιμοποιείτο ως διακοσμητικό τοίχου. Η Αλισαβού Δημήτρη έφτιαχνε πανέρια σε διάφορα σχέδια και μεγέθη για διάφορες χρήσεις χρησιμοποιώντας αποξηραμένα φύλλα φοινικιάς και στελέχη σιταριού (ποκαλάμες). Μικρά κομμάτια υφάσματος, καθώς και χρωματιστές βαφές χρησιμοποιούνταν για τη διακόσμηση των πανεριών.
Η Αλισαβού Δημήτρη απεβίωσε το 1989 σε ηλικία 90 χρονών στο χωριό Κολόσσι της Λεμεσού. Ήταν παντρεμένη με το Δημήτρη Ττοφή από το Βαθύλακα (τυπ. Βοθύλακα) και διέμεναν στον Άγιο Ανδρόνικο Καρπασίας. Απέκτησαν πέντε παιδιά. Η Αλισαβού ήταν οικοκυρά, ασχολείτο με τον αργαλειό και βοηθούσε το σύζυγό της στις γεωργικές εργασίες. Ο Δημήτρης Ττοφής ήταν γεωργός και περιφερόταν στα γειτονικά χωριά με τη βοήθεια του κάρου του, πουλώντας τα φθαρτά που παρήγε. Μετά την τουρκική εισβολή, μεταξύ άλλων, πουλούσε τα πανέρια που έφτιαχνε η σύζυγός του, έξω από το κάστρο του Κολοσσίου.
Τα πανέρια χρησιμοποιούνταν για την τοποθέτηση ή και μεταφορά τροφίμων όπως ψωμιά, κουλούρια, τραχανά, κόλλυβα αλλά και γεωργικών προϊόντων όπως φασόλια και σιτάρι.
Για περισσότερες πληροφορίες και δωρεές αποταθείτε στο τηλ. 22432578.
Επιμ. Κειμένου: Άντρη Θεοφάνους, Μέλος Συνδέσμου «Φίλοι του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου».
Πηγές:
-Αρχείο Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου-Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών
-Δημητρίου, Μαργαρίτα, Θησαυροί του Εθνογραφικού Μουσείου Κύπρου, Λευκωσία, 2002

Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών έχει επιλέξει να σάς παρουσιάσει με αφορμή την φωτογραφική έκθεση ΟΛΚΑΣ ΙΙ ένα γλυπτό ξύλινο ακροπρώριο (Α.Μ. 602). Το ακρόπρωρο (αλλιώς ακροπρώριο, ακρόπλωρο, ακροστόλιο) παρουσιάζει κεφαλή γυναικός με πλούσια σχηματοποιημένη χαίτη (Διαστάσεις 77 εκ x17εκ). Πολύ πιθανόν να πρόκειται για απεικόνιση της αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, της Θεσσαλονίκης, η οποία σύμφωνα με τον μύθο ήταν γοργόνα. Στο στήθος φέρει άνθινο διάκοσμο και τεθλασμένη γραμμή που σχηματίζει τρίγωνα. Η δωρεά έγινε στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου στις 29 Αυγούστου του 1951 από την κατεχόμενη εκκλησία του Αγίου Θέρισσου.
Το “ξόανο”, όπως ονομαζόταν, στόλιζε την πλώρη ή και την πρύμνη του καραβιού. Ήταν στην ουσία το διακριτικό, το έμβλημα του κάθε καραβιού. Ένα καράβι μπορούσε να έχει κι άλλα τέτοια στολίδια, αλλά το σημαντικότερο στόλιζε την πλώρη του καραβιού, κι από εκείνο έπαιρνε συνήθως το όνομά του το καράβι. Οι ναυτικοί πίστευαν πως ήταν η προσωποποιημένη ψυχή του καραβιού, έδιωχνε τα μεγάλα κύματα, κάθε κακό και τους έδινε δύναμη, προστασία και πλούτο. Το ακρόπρωρο χαρακτηρίζεται από την κίνηση του προς τα εμπρός, χαρακτηριστικό που διακρίνουμε και στη περίπτωση του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου. Οδηγεί το καράβι, διασχίζοντας την θάλασσα, δίνοντάς του ώθηση με την κοφτερή του πλώρη. Ήδη από την αρχαιότητα σε περίπτωση κακοτυχίας ή αιχμαλωσίας του καραβιού το ακρόπρωρο ακολουθεί την τύχη του καραβιού, το οποίο αποκόπτεται μαζί με τα υπόλοιπα διακριτικά του και δινόταν ως τρόπαιο στον νικητή. Αυτά τα διακριτικά αφιερώνονταν πολλές φορές από τους νικητές σε ναούς. Στην περίπτωση του ακρόπρωρου του μουσείου παραμένει άγνωστη η προέλευση του και πώς κατέληξε ως αφιέρωμα στον Άγιο Θέρισσο.
Τα ακρόπρωρα λάμβαναν διάφορες μορφές θεών, ηρώων, ζώων, μυθολογικών όντων, κι ιδιαιτέρως γοργόνων. Ο λαός θεωρούσε ότι η γοργόνα προστάτευε από το κακό μάτι, γι’ αυτό παραστάσεις της συναντούμε σε κοσμήματα, κασέλες, ακρόπρωρα πλοίων, σήματα τυπογράφων αλλά και τέμπλα εκκλησιών. Στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου διασώζεται παλαιός ξυλόγλυπτος εκκλησιαστικός πολυέλαιος, ο οποίος διακοσμείται με περίτεχνες γοργόνες. Τέτοια κοσμικά θέματα οι ξυλογλύπτες συνήθιζαν να τα εντάσσουν ακόμη και στην εκκλησιαστική τέχνη. Επιπρόσθετα τα καράβια του 1821 διακοσμούνταν με τέτοιου είδους ξόανα, τα οποία ως επί το πλείστον παρουσίαζαν μορφές αρχαίων ηρώων ή ιστορικών προσώπων της αρχαιότητας. Τέτοια ακρόπρωρα σώζονται στο εθνολογικό μουσείο Αθηνών και στα ναυτικά μουσεία του Πειραιά, Ύδρας, Γαλαξιδίου κ.α.
Για περισσότερες πληροφορίες παρακαλούμε αποταθείτε στο τηλ. 22432578. Σε περίπτωση που έχετε συναντήσει κι άλλα ακρόπρωρα στην Κύπρο παρακαλούμε όπως μάς ενημερώσετε.

Επιμέλεια κειμένου: Ελένη Χρίστου, Διευθύντρια Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου, ταμίας Δ.Σ. Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών

Βιβλιογραφία
Αρχείο Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου
Μαζαράκης-Αινιάν, Ι. Κ., Τα Ακρόπρωρα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, Αθήνα 2007
Η γοργόνα της μονής Σκαφιδιάς, ιστότ. Βυτιναίικα, http://vytinaiika.blogspot.com/2008/08/blog-post_4601.html, ημερ. Προσβ. 30/1/15.
Tμήματα - Συλλογές - Γλυπτών - Ακρόπρωρα, Τμήματα & Ομοιώματα Πλοίων, Ιστοσελίδα Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, http://www.nhmuseum.gr/, ημερ. Πρόσβασης 28/1/2015.

---

ΕΚΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 2015

Με αφορμή τον εορτασμό της επετείου της 25ης Μαρτίου 1821, το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών έχει επιλέξει να σας παρουσιάσει ως έκθεμα του μήνα Μαρτίου 2015 μια περίτεχνη σε διακόσμηση κολοκύθα (κολότζι) (Α.Μ. 41). Το συγκεκριμένο αντικείμενο έγινε δωρεά στο Μουσείο από τον Σ. Ευαγγελίδη γύρω στο 1950. Σύμφωνα με επιγραφή του ιδίου του τεχνίτη, αποτελεί έργο του 1902, του Δημητρίου Γεωργίου από τα Πυργά. Φέρει πλούσια εγχάρακτη διακόσμηση στο λαιμό με ζώνες από γεωμετρικά μοτίβα και κλάδους αμπέλου, ενώ το στόμιο του είναι επενδυμένο με μεταλλίνη. Στη σφαιρική γάστρα απεικονίζονται οι εγχάρακτες μορφές των ηρώων της ελληνικής επανάστασης Αθανασίου Διάκου, Νικηταρά, Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Ηλία Μαυρομιχάλη, Ρήγα Φεραίου και Γεωργίου Καραϊσκάκη και στο κάτω μέρος μια ζώνη με κύκλους και άλλα γεωμετρικά σχήματα.
Ο συγκεκριμένος τύπος «κολοτζιού», δηλαδή με ίσιο λαιμό και σφαιρική κοιλιά, εξυπηρετούσε κυρίως οικιακούς σκοπούς, δηλαδή χρησιμοποιείτο κυρίως ως σκεύος για το νερό και το κρασί. Παραδείγματα έχουμε επίσης και για άλλους σκοπούς, όπως ήταν για τη φύλαξη πυρίτιδας (κολότζια του πυρίτη), ως δοχείο για το ταΐσμα μικρών πουλιών, ως δοχείο για τις ελιές (κολοκολιός), ως κουταλοθήκη, ως δοχείο για το λούσιμο της οικογένειας, αλλά και για το πλύσιμο των ρούχων. Με την κατάλληλη επεξεργασία έχουμε και τη χρήση του στη μουσική ως έγχορδο μουσικό όργανο, τον λεγόμενο ταμπουρά. Σε εορταστικές περιπτώσεις όπως ήταν ο γάμος στόλιζαν την κολοκύθα με ένα κουλούρι πλουμιστό που είχε τρύπα στη μέση, το οποίο και φορούσαν στο λαιμό της. Το «κολότζι» αυτό το χρησιμοποιούσαν στο κάλεσμα ή και στο κέρασμα του γάμου αναλόγως της περιοχής.
Η διαδικασία για την επεξεργασία των κολοκύθων ήταν επίπονη. Τα «κολότζια» αφήνονταν πρώτα να αποξηρανθούν. Ο λεπτός φλοιός τους αφαιρείται με το ξύσιμο. Αυτό είναι απαραίτητο για να μην αναπτυχθούν μύκητες, που θα δημιουργήσουν στο «κολότζι» μαύρες κηλίδες. Αν η χρήση του ήταν για υγρά, το πάνω μέρος κόβεται και αρχίζει η διαδικασία του καθαρισμού. Για να φύγουν οι σπόροι, τοποθετούνται μέσα στην κολοκύθα κομμάτια από γυαλί ή αγκαθωτές πέτρες, τα οποία ανακινούνται δυνατά, έως ότου αφαιρεθεί όλο το εσωτερικό. Μετά για να γίνει ομαλή η εσωτερική επιφάνεια και να στεγανοποιηθεί για τα υγρά, χύνεται μέσα στην κολοκύθα ζεστή πίσσα από τα πεύκα. Με αυτόν τον τρόπο επικαλύπτεται όλη η εσωτερική επιφάνεια του κολοτζιού. Η διακόσμηση γινόταν με κοφτερό μαχαίρι, καρφί ή βελόνι και στη συνέχεια ο τεχνίτης άλειφε την κολοκύθα με λάδι, μαύρες ελιές ή πυρίτιδα για να λάβουν οι παραστάσεις το χαρακτηριστικό μαύρο χρώμα. Η διακόσμηση συνήθως αποτελείτο από επιφανείς μορφές, σκηνές από τη μυθολογία, σκηνές από την ελληνική ιστορία, αλλά και την καθημερινή ζωή.
Ποικιλία κολοκύθων εκτίθεται στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου. Για περισσότερες πληροφορίες και νέες δωρεές αποταθείτε στο τηλ. 22432578.

Επιμ. Κειμένου: Άντρη Θεοφάνους, Μέλος Συνδέσμου «Φίλοι του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου».
Ελένη Χρίστου, Διευθύντρια Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου, Tαμίας Δ.Σ. Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών

Πηγές:
-Αρχείο Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου-Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών
-Αρχείο Υπηρεσίας Κυπριακής Χειροτεχνίας
-Παπαδημητρίου, Ελένη, Η Τέχνη του ξύλου στην Κύπρο, Πολιτιστικές Υπηρεσίες Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, Λευκωσία, 2003
-Παπαδημητρίου, Ελένη, Λαϊκή ζωγραφική. Εγχάραξη και γλυπτική, Εν Τύποις, Λευκωσία, 2010

---

ΕΚΘΕΜΑ ΜΗΝOΣ ΑΠΡΙΛIOY 2015



Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών έχει επιλέξει να σας παρουσιάσει ως έκθεμα του μηνός Απριλίου 2015 ένα κάδρο με κουκούλια (Α.Μ. 2189). Αγοράσθηκε τον Νοέμβριο του 1972 και προέρχεται από το τουρκοκρατούμενο σήμερα χωριό Πραστειό της Μεσαορίας. Απεικονίζει αντωπούς λέοντες και φυτικό διάκοσμο, κεντημένο με κουκούλια μεταξοσκώληκα σε βάση υφάσματος μαύρου χρώματος. Ο λέοντας είναι συνδεδεμένος με τον Άγγλο Ριχάρδο Λεοντόκαρδο που κατέλαβε την Κύπρο το 1191, αλλά και με τη δυναστεία των Λουζινιανών στην Κύπρο και αποτελούσε το έμβλημα του φράγκου βασιλιά της Κύπρου. Συναντάται, μεταξύ άλλων, σε εικόνες, λιθανάγλυφα και ξυλόγλυπτα έργα του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου.
Η εκτροφή του μεταξοσκώληκα, η παραγωγή και η εμπορία μεταξωτών ήταν μια από τις βασικές ασχολίες των κατοίκων της Κύπρου. Οι γυναίκες ύφαιναν πλούσια μεταξωτά υφάσματα για την προίκα τους, αλλά και για τις ενδυμασίες τους. Οι μεταξοσκώληκες τρέφονταν με φύλλα μουριάς. Όταν ο μεταξοσκώληκας άρχιζε να παράγει κλωστή ήταν έτοιμος να ανέβει στα κλαδιά θάμνων, όπως θρουμπί και ξιστάρι, που τοποθετούνταν στις καλαμωτές και να πλέξει το κουκούλι του. Σε αυτό το στάδιο μάλιστα ο λαός πίστευε πως αν κάποιος έλεγε ψέματα, θα βοηθούσε στην επιτυχία της εκτροφής «διότι είναι καλόν διά το καματερόν (=το μεταξοσκώληκα)». Το ξηθρούμπισμα, το μάζεμα δηλαδή των κουκουλιών από τους θάμνους, συνοδευόταν από την ευχή «του βάρου μου μετάξι», καθώς ευελπιστούσαν σε μεγάλη παραγωγή. Το ξημετάξισμα, η αναπήνιση του μεταξιού, γινόταν με το ξετύλιγμα των ινών, αφού πρώτα τα κουκούλια τοποθετούνταν σε ζεστό νερό για να μαλακώσουν.
Το κέντημα από κουκούλι μεταξοσκώληκα αποτελεί σημαντικό δείγμα της λαϊκής μας τέχνης, αφού είναι ένα από τα βασικά διακοσμητικά στοιχεία, που συναντούμε στις οικίες του 19ου και 20ού αιώνα. Ωστόσο, πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η τεχνική κατασκευής του, αφού στηρίζεται στην επανάχρηση υλικών και συγκεκριμένα των υπολειμμάτων από τα κουκούλια του μεταξοσκώληκα. Είναι γνωστό ότι οι Κύπριοι συνήθιζαν να αξιοποιούν ότι υλικό είχαν στη διάθεσή τους, ακόμα και υλικά, τα οποία δεν είχαν ιδιαίτερη χρηστική αξία. Συγκεκριμένα, τα τρύπια κουκούλια του μεταξοσκώληκα δεν τα πετούσαν, αν και φαινομενικά ήταν άχρηστα, αλλά τα έβαζαν σε αλουσίβα (μίγμα νερού και στάχτης) και σαπούνι και τα ζέσταιναν για να μαλακώσουν. Στη συνέχεια τα έπλεναν με καθαρό νερό και τα στέγνωναν. Με αυτό τον τρόπο επεξεργάζονταν αυτό το υλικό και έφτιαχναν έργα τέχνης, τα οποία συναντούμε σε όλη την Κύπρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι τέτοιου είδους κεντήματα δίδονταν ως δώρα στους γάμους.
Για περισσότερες πληροφορίες και νέες δωρεές αποτανθείτε στο τηλ. 22432578.
Επιμ. Κειμένου: Άντρη Θεοφάνους, Μέλος Συνδέσμου «Φίλοι του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου».
Ελένη Χρίστου, Μέλος ΔΣ Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών
Πηγές:
-Αρχείο Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου-Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών
-Χοτζάκογλου, Χαράλαμπος, λήμμα: Έκθεμα μηνός Οκτωβρίου 2012, Κυπριακαί Σπουδαί, ΟΣΤ (2012).
-Παπαδημητρίου, Ελένη, Η Μεταξουργία στην Κύπρο, Πολιτιστικό Κέντρο Λαϊκής Τράπεζας, Λευκωσία, 1995
-Παπαχαραλάμπους, Γ. Χ., Κυπριακά ήθη και έθιμα, Λευκωσία 1965.
-Πιερίδη, Αγγελική Γ., Κυπριακή Λαϊκή Τέχνη, Λευκωσία, 1991

Επ΄ ευκαιρία της επετείου της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως (29η Μαΐου 1453) η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών επέλεξε να σάς παρουσιάσει ξύλινη βακτηρία (κοιν. μπαστούνι) με ένθετα ελάσματα ασημιού, συρματερής τεχνικής, η οποία προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη. Το μπαστούνι (ΑΜ 3127) ανήκει στις συλλογές του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου και έγινε δωρεά από την κ. Φωτεινή Στεφανή. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που καταγράφονται στο μητρώον του μουσείου πρόκειται για δώρο ενός ιερέως που ζούσε στην Κωνσταντινούπολη προς την οικογένεια της. Το μπαστούνι ανήκε σε Έλληνα άρχοντα της Πόλης, γεγονός που υποδεικνύεται κι από την πολυτελή του διακόσμηση. Άλλωστε σύμφωνα με τον συρμό στην Ευρώπη, ήδη από τις αρχές του 18ου αι. και κυρίως κατά τον 19ον αι. κι εξής, η ανδρική αστική ενδυμασία υπαγόρευε και την χρήση των απαραίτητων κοσμητικών εξαρτημάτων, όπως ήταν το καπέλο, το μπαστούνι, η ταμπακιέρα και τα χαρακτηριστικά ρολόγια τσέπης.

Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών έχει επιλέξει να σας παρουσιάσει ως έκθεμα του μήνα Ιουνίου 2015 μια "αουρία" (πιθανόν από τη λέξη ανεμούριο, ανεμουρίδα), δηλαδή σκιάχτρο για τον εκφοβισμό των πουλιών (Α.Μ. 2919). Το συγκεκριμένο αντικείμενο προέρχεται από το χωριό Λυσός της Πάφου και είναι κατασκευή του Παναγιώτη Ιωάννου Παναγιωτίδη.

Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών έχει επιλέξει να σας παρουσιάσει ως έκθεμα του μηνός Σεπτεμβρίου 2015 ένα αργυρό μυροδοχείο (μερρέχα, πολέττα ή πουλέττα, καντρίν ή καντρούιν, πουσέλλιν, μυραλλίδιν, καννίν) (Α.Μ. 2754). Έγινε δωρεά στο Μουσείο από την κα Δέσποινα Μιχαήλ από τη Λύση το Νοέμβριο του 1984. Πρόκειται για ασημένια μερρέχα με αχλαδόσχημο σώμα και καμπύλο λαιμό, ο οποίος είναι διακοσμημένος με τρία φύλλα. Η βάση της είναι κυκλική με εναλλασσόμενα φύλλα.

Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών με αφορμή το επιστημονικό συμπόσιο «Εικόνες και αποτυπώσεις του Αγώνα της ΕΟΚΑ στις Τέχνες και τα Γράμματα» που πραγματοποιήθηκε στις 16-18 Οκτωβρίου 2015, έχει επιλέξει να σας παρουσιάσει ως έκθεμα του μήνα, μια φιγούρα του Θεάτρου Σκιών, που αναπαριστά τον Γρηγόρη Αυξεντίου (Α.Μ. 2532, ύψος: 63 εκ.). Πρόκειται για φιγούρα του Χριστόδουλου Αντωνιάδη Πάφιου, ο οποίος καταγόταν από το χωριό Χλώρακα της επαρχίας Πάφου.